Stemklachten; hoe voorkom je ze?

Dit artikel is gepubliceerd geweest in 'Vocalistenmagazine'. Het artikel behandelt stemklachten die zangers vaak oplopen als gevolg van verkeerd stemgebruik voor en na de optredens.

Stemklachten; hoe voorkom je ze?

Ken je dat? Eerst een paar uur lekker zingen in een rokerige, warme kroeg en na afloop gezellig nog even nakletsen met je bandleden en fans. Je moet hard in elkaars oor praten omdat inmiddels ook de volumeknop van de geluidinstallatie vol open is gedraaid. De volgende ochtend heb je het gevoel alsof Klaas Vaak per ongeluk zand in je keel heeft gestrooid in plaats van in je ogen. En als je dan begint te praten komt die stem als een krakende wagen op gang en klinkt als schuurpapier. Kon je je stem, net als de saxofonist, na afloop ook maar netjes oppoetsen en in een keurig koffertje leggen…Nee, als zanger is het niet makkelijk om je instrument in goede conditie te houden en voldoende in shape om alle nootjes helder te blijven produceren. Als stemcoach kom ik in mijn praktijk veel in aanraking met zangers die onderweg in de problemen zijn geraakt. Vaak klagen ze over heesheid, hoge noten die niet meer bereikt kunnen worden, minder volume dan voorheen, een droge en pijnlijke keel etc. Soms ontstaan er zelfs stembandknobbels of andere organische aandoeningen aan de stembanden als gevolg van overbelasting van de stem.

Hieronder volgen een aantal tips die een heleboel stemschade kunnen voorkomen;

Wat je vooral NIET moet doen!

· Kuchen/schrapen/hoesten: dit is echt funest voor je stembanden; het slijmvlies dat zich op en rond je stembanden bevindt is na een zware avond of een week met veel optredens al flink belast. Als je daarna het gevoel hebt alsof er slijm in je keel zit, kuch het dan niet weg. Dit slijm is een reactie op de plaatselijke irritatie van dit slijmvlies. Zie het maar als een ‘herstellend’ laagje. Als je dat weg probeert te kuchen irriteer je het slijmvlies steeds weer opnieuw en neemt de klacht alleen maar toe.

· Roken: Rook is roet. Het spreekt voor zich dat dit slecht is voor je stem; ook als je meerookt!

· Fluisteren: als je wat slechter bij stem bent kun je beter ‘losjes’ praten, zonder te veel druk te zetten onder je stembanden. Dus niet te hoog en vooral niet te luid. Dan valt misschien af en toe een woord weg maar dat is nou net nodig om je stem rust te geven. Fluisteren geeft alleen maar meer spanning.

· Schreeuwen of luid spreken: let op in hoeveel omgevingslawaai je je bevindt. In de auto, bij de radio of televisie en in grote ruimtes met veel mensen zitten vaak lawaai-uitschieters van 70 tot 80 decibel. Vaak praat je dan luider en met meer spanning dan je denkt. Hoor je tijdelijk niet zo goed, bijvoorbeeld bij een verkoudheid? Vermijd dan zoveel mogelijk het praten in die situaties.

· Imitatie: als je iemand nadoet/nazingt gebruik je je stem niet zoals jouw stemapparaat dat van nature zou doen. Iedere stem is uniek. Zoek naar jouw eigenheid in je stem. Imitatie van een stem levert vrijwel altijd problemen op.

· Menthol: het is zo lekker, zo’n fris snoepje. Dat mag wel, maar hier geldt; niet te-veel. Menthol ‘ontsmet’ je slijmvlies als het ware. Als je dat vaak doet is de natuurlijke weerbaarheid van het slijmvlies ontregeld. En als er dan een virusje langsfietst heb je heel snel weer een verkoudheid te pakken.

· Vermijd sterke klimaatverschillen; ook dat levert snel een verkoudheid op. Dus niet teveel airco enzo…

Wat je vooral WEL mag doen!

· Bij een vermoeide stem: drink veel water (ook tijdens je optreden!), gaap veel (de spieren in je larynx ontspannen zich), ontspan je lichaam, check je houding en houd jezelf in goede conditie!

· Na een hele zware avond: neem STEMRUST de volgende dag. Ook die telefoon maar laten rinkelen dus.

· Zingen? Voorgloeien en opwarmen! Zing en swing je warm voordat je gaat optreden. Doe met name resonansoefeningen om de holtes ‘warm’ te maken. Maar vergeet vooral niet om na afloop een ‘cooling down’ te doen; als je veel hoog hebt gezongen is het heerlijk om weer even je stem omlaag te neurieen naar een lagere toon en met veel ontspanning. Ook met gapen breng je je strottenhoofd weer in ‘normale’ positie.

· Let op je spreekstem! Als je tijdens het spreken veel spanning maakt (bijvoorbeeld te luid spreekt, of harde steminzetten hebt) kun je niet verwachten dat je stem in topconditie is als je weer gaat zingen.

Welke situaties in/rond optredens leveren stemrisico?Waar liggen de valkuilen ?

· Toonsoort; wees je bewust van de toonsoort waarin je zingt; doe niet stoer door steeds te zeggen ‘dat haal ik wel’. Het gaat er niet om of je het haalt, het gaat er om of jouw stem in die toonsoort het best zijn werk kan doen.

· Auditieve feedback/monitoring: zorg dat je jezelf goed hoort dus een eigen monitor is een must! Nog beter is het zogenaamde ‘oortje’ zodat je direct terughoort wat je doet. Als dat allemaal niet mogelijk is; stop een watje in je oor!

· Felicitaties na voorstellingen en pauzepraatjes zijn heel leuk voor je ego, maar minder leuk voor je stem: laat vooral de anderen praten.

· Als je keel gevoelig is, let dan ook op wat je eet; bijvoorbeeld refluxklachten (brandend maagzuur) moet je goed in de gaten houden. Uit onderzoek is gebleken dat refluxklachten niet altijd voelbaar zijn voor de persoon in kwestie, zodat heesheid soms het eerste signaal is. Ga naar je huisarts als je denkt dat dit bij jou een rol zou kunnen spelen.

· Ook hier geldt; als je op weg bent naar een optreden, praat dan niet constant over het lawaai in de auto heen. Je stem is dan al moe voor je begint.

· Vermijd rokerige en te droge ruimtes voor en na je optreden.

· Sporten/fitness/tillen: ‘pers’ je stembanden niet tegen elkaar!

· Bespeel je een muziekinstrument? Weet wat je doet: bij sommige blaasinstrumenten kun je je stembanden beschadigen als je het verkeerd aanpakt. Als je stemklachten hebt kun je je stem beter sparen tijdens de repetities en bewaren voor de optredens.

Houd bij dit alles in je oren geknoopt; als je lang doorloopt met een hese stem kun je er van op aan dat er organische problemen ontstaan. Ga daarom op tijd naar de huisarts als je klachten hebt. Deze kan je doorverwijzen naar een KNO-arts, die je stembanden kan bekijken en eventueel behandelen. Wanneer de KNO-arts vermoedt dat je je spreek- of zangstem verkeerd gebruikt kan hij je doorverwijzen. Zoek in dat geval naar een logopedist die ervaring heeft met stemklachten bij zangers. Meestal kunnen logopedisten in je omgeving je daar wel over inlichten.